بحران کیفیت؛ بحران ریشه‌ای آموزش و پرورش
دکتر رضا امیدی
اخیراً پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش گزارشی با عنوان «توصیه‌های سیاستی برای بهبود نظام آموزشی و ارتقای سطح پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان در دروس ریاضی و علوم براساس نتایج مطالعۀ تیمز ۲۰۱۹» منتشر کرده است. گزارش نتیجۀ مجموعه جلساتی است که دربارۀ وضعیت دانش‌آموزان ایرانی در آزمون تیمز، با حضور کارشناسان و مدیران عالی وزارت آموزش و پرورش برگزار شده است. گزارش حاوی نکته‌ها و تحلیل‌های قابل‌توجهی است و می‌تواند برای پژوهشگران این حوزه مفید باشد. همانطورکه در متن گزارش آمده، این وضعیت صرفاً مربوط به دروس ریاضی و علوم نیست و اگر در دروس دیگر نیز آزمون بین‌المللی برگزار شود، وضعیت همین است. برخی از نکات این گزارش به این شرح است:
در سال تحصیلی ۱۴۰۰-۱۳۹۹ حدود ۳۲ درصد معلمان ابتدایی و ۲۴ درصد معلمان دروس ریاضی و علوم مقطع متوسطۀ اول، رشته‌های تحصیلی نامرتبط دارند. همچنین کمتر از ۴۰ درصد معلمانی که در رشتۀ آموزش علوم تجربی و ریاضی از دانشگاه فرهنگیان فارغ‌التحصیل شده‌اند، در رشتۀ خود تدریس می‌کنند.
براساس نتایج آزمون تیمز، مشکل اصلی دانش‌آموزان ایرانی در درس علوم مربوط به کاوشگری و در درس ریاضی مربوط به استدلال است. به‌دلیل اینکه بسیاری از مدارس فاقد آزمایشگاه علوم هستند و مدارس ابتدایی نیز متصدی آزمایشگاه و کارگاه ندارند، برای آموزش درس علوم از آزمایشگاه استفاده نمی‌شود.
استانداردهای آموزش و یادگیری ریاضی و علوم برای پایه‌های تحصیلی مختلف تدوین نشده است. همچنین برخی مفاهیم کتاب‌های درسی با مراحل شناختی رشد دانش‌آموزان هماهنگ نیست و دانش‌آموزان آمادگی فهم آنها را ندارند.
در دوره‌هایی که آزمون تیمز با تغییر محتوای کتب درسی و عدم آماده‌سازی معلمان همراه بوده، نمرۀ دانش‌آموزان ایرانی با افت جدی مواجه شده است. کتاب‌های درسی طی ۱۰ سال اخیر به‌طور اساسی تغییر کرده‌اند و دستکم نتایج این آزمون‌ها نشان می‌دهند که این تغییرات متناسب با نیازهای دانش‌آموزان نبوده است.
ایران از نظر زمان آموزش (هم کل ساعات آموزش در مدرسه و هم دروسی مثل ریاضی و علوم) در دورۀ ابتدایی و زمان آموزش ریاضی و علوم در مقطع متوسطۀ اول در بین کشورهای شرکت‌کننده در آزمون تیمز ۲۰۱۹ رتبۀ آخر را داشته است.
در آموزش و پرورش بیشترین توجه به مدارس خاص و غیردولتی است و مدارس عادی و به‌ویژه مدارس مناطق محروم، مناطق دوزبانه، مدارس روستایی، و مدارس شبانه‌روزی در اولویت اختصاص بودجه و امکانات قرار ندارند.
۳۲ درصد دانش‌آموزان در مدارس استعداد درخشان، نمونۀ دولتی، و غیردولتی هستند اما سهم آنها از رتبه‌های زیر ۳ هزار کنکور ۸۲ درصد بوده است. این موضوع موجب شده تا انتظار دانش‌آموزان مدارس عادی (۶۸ درصد دانش‌آموزان) از ظرفیت‌هایشان دچار افت جدی شود.
گذراندن دورۀ آموزش پیش‌دبستانی می‌تواند میانگین نمرۀ دانش‌آموزان را در آزمون تیمز تا ۵۱ نمره افزایش دهد.
۳۵ درصد دانش‌آموزان جز کتاب‌های درسی به منابع علمی دیگری دسترسی ندارند و ضروری است کتابخانۀ مدارس به‌ویژه مدارس ابتدایی فعال شود.
/اخبارفرهنگیان